نقش مدیریت پسماند در توسعه سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: بخش ساربوک، شهرستان قصرقند)

طرح مساله: مواد زاید جامد روستایی با توجه به رخداد افزایش جمعیتی، توسعه رفاه اقتصادی و فنی، تغییر الگوی مصرف و... منتهی به تولید حجم انبوهی از زباله¬های روستایی مهار نشدنی و به دنبال آن بحران جدی و جدیدی در سکونتگاههای روستایی شده است. این مساله ضرورت حفظ محیط زیست سکونتگاههای روستایی(بعد زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی) از طریق مدیریت پسماند با تاکید بر عوامل ساختاری(نهاد مدیران محلی) و فنی(مکانیابی دفع زباله) تاثیرگذار را دارد. هدف: پژوهش حاضر با دیدگاهی جدید و کاملا متفاوت از بقیه پژوهش ها، در واقع به دنبال شناسایی و تحلیل عوامل اثرگذار مدیریت پسماند و عملکرد نهادهای موثر دهیاری بر توسعه سکونتگاههای روستایی و همچنین مکانیابی دفع زباله ها با کمترین آثار سوء می باشد. به طوری که در راستای حفظ و حراست سکونتگاههای روستایی، توانمندسازی نهاد دهیاری و مردم با رویکرد مشارکت جویانه و هماهنگ، پیاده سازی مدیریت پسماند هدفمند و... قدم برداشت. روش¬تحقیق: پژوهش حاضر برای رسیدن به هدف ذکر شده از روش شناسی بر مبنای ماهیت روش، توصیفی – تحلیلی (همبستگی) و از لحاظ هدف کاربردی از طریق شیوه مطالعه کتابخانه¬ای- اسنادی و پیمایشی برای پاسخ¬گویی به سوالات تحقیق در منطقه روستایی بخش ساربوک پرداخته شد. تعداد نمونه 452 سرپرست خانوار روستایی در قالب دو پرسشنامه از 15 روستای نمونه می¬باشند. داده¬ها و اطلاعات پژوهش از طریق پرسشنامه به روش تصادفی(خانوارهای¬روستایی) و هدفمند(خبرگان و کارشناسان) گردآوری شد و به وسیله روشهای اطلاعات مکانی(gis)، سیستم های پشتیبانی تصمیم فضایی(مدل anp و نرم افزار super decision) و همچنین روش¬های آماری(spss) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته¬های تحقیق: نتایج کلی پژوهش حاکی از مدیریت پسماند در طیف متوسط تا نسبتا ضعیف و سطح عملکرد پایین مدیران روستایی(شورا و دهیار) و همچنین مکانیابی دفع زباله¬های روستایی در پهنه نسبتامناسب و نامناسب می باشد. به طوری که نتایج حاصله از تحلیل شاخص¬های یازده¬گانه مدیریت پسماند نشان داد که شاخص¬های مربوط به رضایت¬مندی از سکونت در روستا(18.04 درصد) و حفظ تنوع زیستی در روستا(17.61 درصد)، بالاترین تاثیرگذاری را داشته¬اند. در این میان نتایج بدست آمده از عملکرد مدیران محلی بر مدیریت پسماند سکونتگاههای روستایی نیز مشخص شد که روستای ساربوک(مقدار آماره 0.803) و حمیری(مقدار آماره 0.648) در رتبه¬های اول و دوم دارای میزان عملکرد و اثرگذاری بالا و رضایت بخشی بوده¬اند. همچنین در مقایسه تطبیقی بین یافته¬های پژوهش و مکانیابی دفع زباله¬های روستایی به جهت جلوگیری از آلودگی در سکونتگاههای روستاهای نمونه مشخص گردید که مدل anp و نرم افزار super decision از دقت بالاتری برخوردار بوده است. به طوری که پس از تجزیه و تحلیل لایه اطلاعاتی موثر در مکانیابی محل دفع زباله با مدل مذکور و همپوشانی لایه ها، محدوده مورد مطالعه به چهار پهنه کاملامناسب(چهار سایت) دست یافت. لذا با استفاده مجدد از مدل و با توجه به وابستگیها و ارتباطات درونی بین معیارها و سایت های اصلی؛ سه سایت در قالب سه حوزه همگن و نزدیک به روستاها به ترتیب سایت a(مرکزیت روستای ساربوک)، سایت b(مرکزیت روستای حمیری) و سایت c(مرکزیت روستای دپ) قرار گرفتند. پیشنهادات: با توجه به یافته¬های تحقیق و جهت جلوگیری از آلودگی در سکونتگاههای روستایی و همچنین تسریع در روند توسعه¬ای با رهیافتی جدید، برقراری و ایجاد یک سیستم مدیریتی منسجم، هدفمند و برنامه ریزی شده جهت ساماندهی پسماندهای تولیدی محدوده مورد مطالعه امری لازم و ضروری می باشد. در ضمن توانمندسازی مردم، مدیران محلی و حتی مسولین از طریق آگاه¬سازی و اطلاع رسانی، آموزش، انتخاب مکان¬های دفع زباله با استفاده از متخصصین مجرب و فناوریهای مرتبط، استفاده توانمندیهای محلی در زمینه مدیریت پسماند و... می تواند راهگشا، کاربردی و عملیاتی باشد.